Eşitsizlik her yerde

Meltem Günay – İKSV’nin kültür siyasetleri çalışmaları kapsamında hazırladığı “Kültür Sanat Dünyasında Toplumsal Cinsiyet: Tartışmalı Mevzular, Yapısal Sıkıntılar, Tahlil Önerileri” başlıklı rapor, Türkiye’de yaratıcı bölümlerin nasıl daha eşit, adil ve kapsayıcı hale gelebileceğini ele alıyor. İstanbul Bilgi Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Itır Erhart tarafından kaleme alınan rapor kamu kurumları, sendikalar ve meslek örgütleri, sanat okulları, üretim şirketleri ve sivil toplum kuruluşları üzere pek çok paydaşın meselelerin tahliline katkı vermesi için somut teklifler sunuyor. Kültür-sanat dünyasında toplumsal cinsiyet eşitliğini bahis alan bu araştırmada, dünyanın en büyük metropolleri ortasında sayılan İstanbul’un her köşesine yayılmış olan çok dinamik, çok değişkenli ve çok paydaşlı kültür-sanat kozmosunun temsili bir fotoğrafını en aktif formda çekmek amaçlandı. Araştırma, İstanbul’daki kültür-sanat dalı içinde, en çok istihdam sağlanan tiyatro, sinema ve müzik ekseninde hazırlandı.

Toplumsal cinsiyet eşitliği için gerek akademik alanda gerekse sivil toplumda uzun yıllardır çalışmalar yürüten Prof. Dr. Itır Erhart da şu bilgileri verdi: “Bu çalışmada, yaratıcı bölümlerdeki toplumsal cinsiyet eşitliği olgusunu farklı taraflarıyla anlamak ve anlatmak için yola çıktık. Mevzunun boyutlarını ve nedenlerini, tüm bu eşitsizlikleri deneyimleyen dal profesyonellerinden dinlemeyi, farklı bulgular ışığında ortaya çıkan sonuçları tahlil etmeyi, tekrar dinlediğimiz yeterli örnekler ve uygulamalarla harmanlayarak daha eşit, kapsayıcı bir kültür-sanat ekosistemi için tekliflerde bulunmayı amaçladık. Raporumuzun, bu alandaki çalışmaları takip eden tüm paydaşların ilgisini çekeceğine inanıyor, bilgiye dayalı bilgi gereksinimini gidermede de değerli katkı sunacağını düşünüyoruz.”

Cinsiyete dayalı ayrımcılık

Tiyatro, sinema ve müzik alanında gerek sahne önü gerekse sahne gerisinde vazife alan 157 bayan, 18 dal profesyoneli ve LGBT sanatkarlarla odak küme görüşmesine dayanan çalışmanın sonuçları çarpıcı.

Katılanların yüzde 15’i çalıştıkları dalda fırsat eşitliği olduğuna inanıyor, yüzde 13’ü
eşit işe eşit fiyat prensibinin uygulandığını düşünüyor.

Araştırmaya katılan bayanların yüzde 63’ü erkek olmadıkları için dezavantajlar yaşadığını düşünüyor.

Sektör çalışanı bayanların yüzde 52’si cinsiyete dayalı ayrımcılık yaşadığını belirtiyor. Sinema ve tiyatro kesiminde bayan direktör sayısının ve bayanlar için yazılan rollerin azlığına dikkat çekiyor. Ayrımcı davranışlara karşı gayrette izlenen yolların başında ayrımcılığı yapan bireyle yüzleşmek geliyor.

Her 10 iştirakçiden 6’sı çalıştığı bölümde taciz/mobbing yaşadığını belirtiyor.

Katılımcıların yalnızca yüzde 62’si bu durumda ne yapılması gerektiğini bildiğini belirtiyor.

Araştırmaya katılanların yüzde 81’i iş hayatında toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmadığını düşünüyor.

Çalıştıkları kesimde profesyonel gelişimlerine yönelik takviye düzeneklerin olmadığını söyleyen bayanların oranı yüzde 81.

Katılımcıların yüzde 40’ı pandeminin çalıştıkları kesimlerde toplumsal cinsiyet eşitliğine olumsuz tesir ettiğini belirtiyor.

Görüşmelere katılan 18 bölüm profesyoneli bayan, Türkiye’de bayan olmayı, dışlanma, ayrıştırılma, erkek lisanına egemenliğine tahakkuma maruz bırakılma, sokakta rahat yürüyememe, ciddiye alınmama, erkeklerden daha çok çalışmak zorunda kalma, susturulma, cinsel hayatını saklama baskısı hissetme
ve biteviye bir gayret içinde olma üzere sözlerle tanımlıyor.

Her üç disiplinde de toplumsal cinsiyet temelli rol ve misyon dağılımı var; ses, ışık tasarımı, imaj direktörlüğü, kurgu üzere alanlara erkekler hükümran.

Yaşayanlar anlatıyor

Raporda kesim çalışanlarının anlatımlarına da yer veriliyor.

“Kadınların ciddiye alınmak için çok daha fazla gayret, emek, vakit ve bazen para harcamak zorunda kalması gerekiyor. Bir yandan hoş, alımlı, alımlı olma baskısını hissettikleri için, bu çelişkili üzere görünen durum nedeniyle, daima kendileriyle müzakere hâlindeler. Bayanın direktör, müellif yahut hoca olması fark etmeksizin karşısındakini ikna etmek için mevzuya hâkim olduğuna, ne yaptığını bildiğine dair daha fazla delil sunması gerekiyor. Var olduğunu gösterme, varlığını kanıtlama çabası nedeniyle de bayan kendini “sürekli savaş alanında hissediyor. (Sektör: Müzik)

İş hayatı özelinde de bayanlar geriden, üzerinde yükle başlamak, erkeklerden daha fazla çalışmak, işe alım süreçlerinde ‘Evlenecek misin?’, ‘Çocuk doğuracak mısın?’, ‘Altı ay işinden uzak kalacak mısın?’ üzere ayrımcı sorulara yanıt vermek zorunda kalıyor. Kaynaklara erişimde ve yönetici konumlarına gelmede zorluklar yaşıyor, cam tavana çarpıyorlar.

Bir bayanın bilgisayar mühendisi olması ne kadar zorsa şu an günümüzde müzik prodüktörü olmak, müzikle uğraşmak, şayet vokalist değilseniz, birebir şey. (Sektör: Müzik)

22 yıldır bu meslekteyim, teknik işlerin erkek işi olduğu önyargısı hâlâ bitmedi. Bu dalda bayanın yapacağı işler kostümdür, makyajdır üzere başlıklarla sonlu kalıyor. Işık, kamera, set genelde erkek işi oluyor.” (Sektör: Sinema)

Sinemada kamera gerisinde ne kadar bayan çalışan var? Çok az.(Sektör: Tiyatro)

Bir tiyatro oyunundaki bayan direktör ya da müellif sayısı erkek direktör ve müellif sayısının yakınından bile geçmeyecek kadar az. (Sektör: Tiyatro)